به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه کیش، «مجید صیادنورد» کارشناس اقتصادی در گفتگو با بازارنیوز می‌گوید: در طول سه دهه گذشته در خصوص تعریف، کارویژه و کارکرد‌های مناطق آزاد از تعابیر و تفاسیر مختلفی استفاده شده است.

این کارشناس اقتصادی در تشریح این موضوع گفت: در دوره آقای هاشمی رفسنجانی و بعد از دوران ۸ ساله دفاع مقدس، کشور نیازمند نوسازی اقتصادی و زیرساخت‌های عمرانی و توسعه‌ای بود؛ بنابراین مناطق آزاد ایجاد شدند تا زیرساخت‌های اولیه در نقاط کم برخوردار و کمتر توسعه پیدا کرده کشور یا تکیه بر ظرفیت‌ها و فرصت‌های مناطق آزاد، بدون بهره گیری از بودجه دولتی و یا منابع درآمدی این سازمان ها، توسعه یابند که ناظر بر قانون اول مناطق آزاد است.

مناطق آزاد از دوره رفسنجانی تا احمدی نژاد

این کارشناس مناطق آزاد در مورد سرنوشت مناطق آزاد پس از دولت آقای هاشمی رفسنجانی می‌گوید: در دوره محمد خاتمی به دلیل گفتمان دولت که تحت تأثیر انگاره‌های ذهنی شبه مارکسیستی و چپ بود، نوعی نگاه منفی به مناطق آزاد که بخشی از اقتصاد آزاد بودند، شکل گرفت، البته زاویه گرفتن اصلاح طلبان از مرحوم هاشمی هم در این زمینه نقش داشت.

صیادنورد با بیان اینکه در دولت محمود احمدی نژاد، به دلیل گسترش نظام تحریم‌ها علیه کشورمان، از مناطق آزاد به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم استفاده شد، ادامه داد: در این دوران شرکت‌های صوری و مشترک با طرف خارجی یا ایرانی‌هایی که دارای اقامت یک کشور دیگر بودند، در دستور کار قرار گرفت و ساز کار دور زدن تحریم با مزیت‌های مناطق آزاد اجرا شد که یکی از خروجی‌های این انحراف در سیاستگذاری و بهره‌برداری، تولید «بابک زنجانی» است؛ بنابراین در دولت سوم فهم از مناطق آزاد مساوی با دور زدن تحریم‌ها بود.

تصمیمات فراقانونی علیه مناطق آزاد

این کارشناس مناطق آزاد ادامه داد: در ادامه این مسیر، در ۴ ساله اول دولت روحانی که مرحوم اکبر ترکان زمام مناطق آزاد را در دست داشت، مناطق آزاد به عنوان پایلوتی برای ایجاد طرح‌های توسعه‌ای و الگو‌های موفق جهانی معرفی شد؛ اما در ادامه، در دوره دوم دولت حسن روحانی که سکان مناطق آزاد توسط مرتضی بانک هدایت شد، به دلیل تحریم، تصمیم گیری‌های فراقانونی و ضد قانونی در قالب تعمیم قوانین سرزمین اصلی به محدوده جغرافیایی مناطق آزاد و علیه قانون مناطق آزاد توسط نهاد دولت و مجلس انجام شد که دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و سازمان‌های عامل را نه یارای مقابله بود نه علاقه ای؛ عواملی که موجب شد در عمل مناطق آزاد از چرخه اهداف خود به کلی خارج شوند.

صیادنورد با بیان اینکه علاوه بر عامل اصلی دولت در قامت شورای عالی مناطق آزاد، مجلس نیز در شکوفایی و توسعه مناطق آزاد به عنوان کمک کننده از نقش مهمی برخوردار است، گفت: نمایندگان مجلس در سه دهه گذشته بر این عقیده بودند که نه تنها مناطق آزاد، عرصه قاچاق در کشور هستند، بلکه از اهداف اولیه خود خارج شده اند.

چگونه مناطق آزاد پایلوت اجرای طرح‌های ملی شد؟

این کارشناس مناطق آزاد با بیان اینکه دولتمردان و مسئولان هنوز تصور درستی از مفهوم مناطق آزاد ندارند، گفت: تفاوت تعابیر مناطق آزاد در دولت‌های مختلف نشان دهنده عدم درک صحیح از مفهوم مناطق آزاد در سه دهه گذشته بوده و هست.

صیادنورد اضافه کرد: یک بار گفته شد با مناطق آزاد زیرساخت ایجاد و عقب ماندگی‌های توسعه‌ای را تأمین می‌کنیم. در دوره‌ای درصدد بودند با مناطق آزاد، تحریم را دور بزنند. در دولت ۴ ساله بعدی، منطقه آزاد پایلوتی برای طرح‌های ملی بوده و سرانجام مناطق آزاد نادیده گرفته و عنوان شد که منطقه آزاد از قانون سرزمین اصلی تبعیت کند.

دلیل انحراف مناطق آزاد در ایران

این کارشناس مناطق آزاد با تأکید بر اینکه مسئولان کشور، قوانین و فلسفه ایجاد مناطق آزاد را نه درست متوجه شدند و نه درست اجرا کردند، گفت: ظرف سه دهه گذشته در جهان از چین تا کشور‌های منطقه، مناطق آزاد زیادی ایجاد شد. در واقع اقتصاد جهان مبتنی بر مناطق آزاد شکل گرفت و توسعه پیدا کرد.

صیادنورد ادامه داد: این در حالی است که در ایران، در سال‌های متمادی هر دولت به زعم خویش، منطقه آزاد را تفسیر به رأی نمود. بنابر این کج فهمی، نظام برنامه ریزی برای دستیابی به اهداف مناطق آزاد در هر دولت تغییر کرد. در واقع باید تأکید کرد وقتی نظام برنامه ریزی در هر دوره ۴ ساله شیفت پارادیمی و تغییر فهم و برنامه ریزی و مدل اجرا داشته باشد طبیعی است که به هیچ هدفی نمی‌رسد.

کج فهمی دولتمردان موجب انحراف مناطق آزاد از اهدافشان شد

این کارشناس مناطق آزاد با بیان اینکه در سطح بین المللی زمانی منطقه آزاد، یک منطقه آزاد است که زیرساخت در آن ایجاد شود، گفت: این زیرساخت مبتنی بر امکانات و قوانین است. به عبارت دیگر، امکانات اولیه برای هرگونه فعالیت اقتصادی که مبتنی بر زیرساخت‌های حمل و نقل و تزانزیت و انرژی است و بعد از آن ناظر بر قوانینی که زیرساخت برای آن استفاده شده است. ما در اجرای قانون در مناطق آزاد هم بد عمل کردیم، زیرا دولت در ایجاد زیرساخت مناطق آزاد ورود نکرد و خود منطقه آزاد می‌باید برای ایجاد زیرساخت خود تولید درآمد کند.

صیادنورد ادامه داد: این درآمد طبق قانون از طریق فروش زمین و به ویژه اخذ عوارض ناشی از واردات به دست می‌آید. پس هرچه واردات در مناطق آزاد بیشتر باشد درآمد این مناطق بیشتر است. این مساله نخستین مورد انحراف است. از طرفی در مناطق آزاد قاچاق سود ندارد، زیرا فعالین اقتصادی معاف از مالیات می‌باشند و هر چه جنس بیشتری وارد کنید سود بیشتری می‌گیرید حالا این نبود سازوکار تأمین بودجه برای زیرساخت یک فاصله عمیق در دوره زمانی ایجاد زیرساخت ایجاد کرد. به عبارت بهتر در کشورمان طول زمان ایجاد زیرساخت در زمین اصلی اگر در حدود ۵ سال می‌باشد در مناطق آزاد ۲۰ سال طول کشیده است.