بورس بین‌الملل، داستانی که راه‌اندازی آن در دهه گذشته وعده داده شد ولی تاکنون به حقیقت بدل نشده است. سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در بورس ایران از مواردی است که سال‌هاست در کشور ما برای آن تلاش می‌شود اما تا باز نشدن راه‌های ارتباطی ایران با دنیا به نظر ناممکن می‌رسد. با این وجود اما اصرار بر راه‌اندازی آن در دولت‌های مختلف زیاد است.

حافظه تاریخی
داستان بورس بین‌الملل بیش از یک دهه پیشینه دارد و راه‌اندازی آن تاکنون چند بار وعده داده شده است. در خرداد سال ۱۳۹۷، جانشین رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در امور بین‌الملل، جزییات طرح تاسیس بورس بین المللی کیش را که به تازگی از سوی رئیس این سازمان مطرح شده بود، تشریح کرد.
بهادر بیژنی با بیان اینکه می‌توان تاثیر بورس بین‌المللی کیش را فراتر از آن منطقه آزاد تجاری دید، گفته بود: تاسیس بورس بین‌المللی کیش مسلما به بالاتر رفتن سطح استانداردها و رویه‌های اجرایی، نه تنها در بورس بلکه در سطح بازار سرمایه کشور کمک می‌کند و این اتفاق بازار را امن‌تر، منصفانه‌تر، کاراتر، شفاف‌تر و رقابتی‌تر خواهد کرد. در بورس بین‌المللی کیش، امکان پذیرش انواع اوراق بهادار، ابزارهای مالی و کالا وجود دارد. یعنی مقررات، ما را محدود نکرده به اینکه فقط اوراق بهادار و ابزارهای مالی داشته باشیم و کالا هم در آن گنجانده شده است. البته باید این نکته را توجه کنیم که شرکت‌های داخلی هم می‌توانند با معاملات بر مبنای یورو در این بورس حضور داشته باشند. اما راه‌اندازی بورس بین‌الملل از خرداد سال ۱۳۸۸ رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفت. در آن زمان معاون توسعه و برنامه‌ریزی وقت شرکت بورس گفته بود: ایجاد بورس بین‌المللی کیش که از برنامه‌های دیرینه‌ سازمان و شرکت بورس است، همچنان در دست بررسی و پیگیری است و ایجاد آن نیازمند تدوین مقررات مورد نیاز و تسهیل در قوانین موجود است.
در آن تاریخ، علی سنگینیان در تشریح آخرین وضعیت راه‌اندازی بورس بین‌المللی کیش گفت: مطالعات اولیه بورس کیش انجام و گزارش امکان‌سنجی آن تهیه شده است. علاوه بر این با سازمان منطقه آزاد نیز مذاکراتی صورت گرفته و بند اصلاحی در قانون اداره مناطق آزاد تجاری به کمیسیون اقتصادی مجلس پیشنهاد شده که این پیشنهاد مورد تصویب قرار گرفته است. وی توضیح داد: به موجب این بند، بازار سرمایه در مناطق آزاد تابع مقررات خاص خود و تابع مقرراتی می‌شود که به تصویب هیات دولت برسد که این امر در کمیسیون اقتصادی مجلس به تصویب رسیده است. در این طرح پیشنهاد شد، همانطور که بانک‌ها در مناطق آزاد تابع قانون خاص خود هستند، بازار سرمایه نیز در مناطق آزاد قانون خاص خود را داشته باشد و این قانون به بازار اجازه دهد که ترکیب سهامداری بورس فعالیت کارگزاران و شرکت‌های تامین سرمایه تابع قوانین داخلی نباشد و قوانین سهل‌تری داشته باشد تا نهادهای مالی بین‌المللی و سرمایه‌گذاران خارجی را به فعالیت تشویق کند. وی با بیان اینکه اقدامات مورد نظر از طرف شرکت بورس و سازمان مناطق آزاد در دست پیگیری است، عنوان کرد: در این راستا آیین‌نامه‌ چگونگی ایجاد مجوز، تاسیس و فعالیت بورس در مناطق آزاد از طرف شرکت بورس به سازمان بورس ارسال شده است و منتظر مصوبه سازمان بورس هستیم. به گفته سنگینیان، سازمان بورس نیز باید مقرراتی برای فعالیت کارگزاران و نهادهای مالی خارجی تصویب کند.
دبیر هیات مدیره شرکت بورس از راه‌اندازی فاز اول بورس کیش به صورت تابلوی ارزی خبر داد و گفت: مشخص است با اقدامات صورت گرفته به این سمت حرکت کنیم که در فاز اول بورس کیش تابلو ارزی ایجاد شود و فاز نهایی ایجاد بورس مستقل بین‌المللی باشد، با این حال ایجاد این بورس در دست بررسی است و هنوز تصمیمی در خصوص آن اخذ نشده است.
این داستان ادامه داشت و مقام‌های مسئول هرازچندگاهی از احتمال راه‌اندازی این بورس در آینده نزدیک خبر می‌دادند. در میانه مهرماه ۱۳۹۸ بود که علی صحرایی، مدیرعامل سابق شرکت بورس اوراق بهادار تهران از مذاکره با ۱۶ بورس دنیا برای شناساندن بورس تهران خبر داد. البته این موضوع چندان که باید پیگیری نشد و تقریبا مسئولان حول محور آن وعده‌ای ندادند تا این‌که حدود یک سال بعد یعنی در سال۱۳۹۹ مدیرعامل وقت منطقه آزاد کیش اعلام کرد، مقدمات بورس بین‌الملل در حال انجام است و تا پایان سال ۱۳۹۹ راه‌اندازی می‌شود. با این حال چندی بعد از آن صحرایی اعلام کرد این طرح، طرحی است که باید متناسب با شرایط بین‌المللی تصمیم‌گیری شود. به گفته وی، بورس بین‌الملل قرار بود در جزیره کیش راه‌اندازی شود که بورس تهران هم در آن سهامدار است، اما این طرح با توجه به شرایط کشور متوقف شده است. وی تاکید کرد که راه‌اندازی بورس بین‌الملل مشمول تحریم بوده و محدودیت‌های تحریمی سر راه آن قرار دارد.
در مرداد ماه ۱۳۹۹ مرتضی بانک، دبیر وقت شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی وعده راه‌اندازی بورس بین‌الملل کیش تا دو ماه آینده را داده بود. در شهریور ۱۳۹۹ نیز معاون اقتصادی وقت دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی از راه‌اندازی بورس بین‌الملل کیش تا اوایل آبان همان سال خبر داده بود. احمد جمالی گفته بود: همه اقدامات اولیه و مستندات تهیه شده و بر اساس تصمیمات اتخاذ شده شورای عالی بورس، سرمایه اولیه برای تاسیس بورس بین الملل کیش، ۳۰ میلیون دلار است. بر اساس تصمیم کمیته راهبری بورس بین‌الملل کیش، حداقل ۴۰ درصد سرمایه اولیه این بورس به سرمایه‌گذاران خارجی داده شده و سرمایه‌گذاران داخلی می‌توانند در مابقی سرمایه مشارکت داشته باشند. وی با بیان اینکه در اواخر سال ۹۷ هیأت وزیران به پیشنهاد شورای عالی بورس، آیین‌نامه تاسیس و راه‌اندازی بورس‌ها را در مناطق آزاد تجاری و صنعتی به استناد ماده ۲۹ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تصویب کرد، افزود: اقدامات اولیه برای راه‌اندازی این بورس به عنوان نخستین بورس بین‌الملل در منطقه آزاد کیش آغاز شد.
همچنین، در مرداد ۱۴۰۱ رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به راه‌اندازی بورس بین‌الملل گفـته بود: با توجه به درخواست دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد کشور، قرار است بستر تشکیل بورس بین‌الملل در مناطق آزاد کیش مراحل نهایی خود را طی کند. محمدرضا پور ابراهیمی راه‌اندازی بورس بین‌الملل را به عنوان خبری‌ خوش برای مردم دانست و تصریح کرد: این موضوع در سازمان بورس کشور تصویب شده و در یک الی دو هفته آینده به شورای عالی بورس می‌رود، از این رو پیش‌بینی می‌شود ظرف مدت یک ماه آینده مصوبه شورای عالی بورس در خصوص تشکیل بورس بین‌الملل ارائه شود. بی‌تردید بورس بین‌الملل ظرفیت واردات ارزی داشته و در حوزه اوراق نیز فعال خواهد بود و با توجه به فعالیت‌هایش می‌تواند در حوزه‌های کالایی نیز ورود پیدا کند.
در ادامه این داستان، مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کرد که مجوز راه‌اندازی بورس بین‌الملل در مناطق آزاد از سوی شورای عالی بورس صادر شده و این بورس با سرمایه ارزی در مناطق آزاد تاسیس می‌شود و تمامی معاملات آن ارزی خواهد بود. بورس بین‌الملل مناطق آزاد پنجمین بورس کشور است که با هدف تامین مالی ارزی پروژه‌های صنعتی و عمرانی با سرمایه اولیه ۳۰ میلیون یورو در مناطق آزاد راه‌اندازی می‌شود. با توجه به این تاریخچه پربار، حال باید ببینیم پایان این داستان به کجا ختم می‌شود.

شرایط تاسیس
با وجود همه صحبت‌ها در سال‌های مختلف به تازگی اما خبری در رابطه با فراخوان تاسیس بورس بین‌الملل با تملک اکثریت سهام توسط اشخاص خارجی منتشر شده است که طبق آن به کلیه متقاضیان اعم از بورس‌ها، نهادهای بازار سرمایه، شرکت‌های تامین سرمایه، نهادهای مالی می‌رساند؛ که بر اساس اصلاحیه در خصوص صدور مجوز بورس بین المللی مناطق می‌توانند برای مشارکت هیات موسس بورس بین‌الملل اقدام کنند. البته متقاضیان مشارکت در هیات موسس باید منابع درآمد ارزی با منشا خارجی داشته باشند و صرفاً از همین محل نسبت به تامین سهم آورده خود اقدام کنند و ضروری ‌است ترکیب سهامداران به گونه‌ای باشد که اکثریت سهام متعلق به اشخاص خارجی باشد و همچنین تملک اکثریت سهام توسط اشخاص خارجی با افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم و واگذاری آن به اشخاص خارجی که به تصویب مجمع فوق العاده سهامداران بورس بین المللی به تصویب خواهد رسید، صورت پذیرد.

مزایای بین‌المللی شدن
یکی از موضوعاتی که باعث شده تا بر راه‌اندازی بورس‌ بین‌الملل در مناطق آزاد پافشاری شود، مزایایی است که حضور سهام شرکت‌های خارجی بر بورس و اقتصاد کشور دارد. درواقع اولین و واضح ترین مزیت بازار بورس بین المللی فراهم بودن زمینه معاملات گوناگون و بهره مندی از سود است و بسیاری از افراد برای حفظ ارزش پول خود در این بازار فعالیت
می کنند. مزیت دیگر بورس بین الملل، نقدینگی بالای این بازار است که موجب می شود، سرمایه گذاران هر زمان و هر میزان از سرمایه خود را که بخواهند نقد کنند. امکان تشخیص وضعیت بازار در آینده بر اساس تحلیل های تکنیکال و فاندامنتال نیز موجب می شود سرمایه گذاران زیادی براساس این تحلیل ها فعالیت کنند و این پیش بینی پذیر بودن نیز یک مزیت به حساب می آید.
از دیگر مزایایی که برای بورس بین الملل می‌توان شمرد، انعطاف کافی برای مبلغ سرمایه گذاری است. به این معنا که با سرمایه کم می توان در این بازار فعالیت کرد و سرمایه های کلان نیز در این بازار جاری است. از آنجا که این بازار در سطح جهانی کار می کند استانداردهای مشخصی دارد که انجام معامله در این بازار را روال مند و به حد کفایت آسان می کند و این یکی از مزایای فعالیت در این بازار است.
مزیت دیگر بورس بین المللی این است که به افراد در سراسر جهان این فرصت را می دهد که در طرح‌های سودده کشورهای پیشرفته سرمایه گذاری کنند و در سهام و یا سود این طرح ها بهره مند شوند. در واقع با امکان سرمایه گذاری در پروژه هایی که در این کشورها آینده دار تلقی می شوند، ممکن است سودهای کلانی نصیب سرمایه گذاران آن از تمام نقاط جهان شود. این موضوع به خصوص برای افرادی که در کشورهای توسعه نیافته زندگی می‌کنند فرصت ارزشمندی محسوب می شود.
ریسک انجام معاملات در این بازار و ضررهای مالی از جمله معایب فعالیت در بازار بین الملل است که البته این موضوع جزو طبیعت بازارهای مالی است. به طور مثال ضررهای ناشی از ورشکست شدن شرکت های حاضر در بورس موجب کاهش قیمت سهام آن ها و ضرر سرمایه گذاران می شود. با این وجود باید گفت این بازار که در سطح جهان و با پیشروترین سیاست های اجرایی فعالیت می کند معایب به خصوصی ندارد و سود و ضرر در این بازار بیش از هر چیز به دانش، مهارت و صبر معامله گر بستگی دارد.

ماموریت غیرممکن
شرایط برای متقاضیان هیات موسس اما به‌گونه‌ای است که از دیدگاه کسی قابل تحقق نیست. تحقق اینکه اکثر این هیات منابع با درآمد ارزی خارجی داشته باشند یا اکثریت سهام آنها متعلق به اشخاص خارجی باشد، بعید است. نکته دیگری که وجود دارد این است که چرا تلاشی برای بین‌المللی شدن همین بورس موجود در تهران نمی‌شود و هزینه‌های اضافی برای راه‌اندازی بورسی دیگر در مناطق آزاد کیش می‌شود؟ درواقع در هیچ جای دنیا بورس جداگانه‌ای با عنوان و کاربرد بین‌الملل وجود ندارد و بورس‌های بین‌المللی در دنیا مانند بورس نیویورک و بورس توکیو به این دلیل بین‌المللی خوانده می‌شوند که سهام شرکت‌های خارجی در آنها عرضه می‌شود. در این رابطه اما پیگیری‌های هفته‌نامه اطلاعات بورس از شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی و ویژه اقتصادی بی‌نتیجه ماند و نتوانستیم پاسخی برای عدم تلاش در خصوص بین‌المللی کردن بورس موجود به دست بیاوریم.

منبع: شماره ۵۰۹ هفته نامه اطلاعات بورس